PERM 36

Redactie: Herman van Voorst; foto's: internet

Een trip door Rusland is voor ons reizigers ook een reis door de geschiedenis van dit onwijs grote land. In 2017 rijden we de weinig boeiende stad Perm binnen. Bij toeval lezen we in een Engelstalige brochure dat in de omgeving van deze stad in de Oeral meerdere strafkampen hebben bestaan. De hele regio maakt deel uit van een inktzwarte bladzijde uit de geschiedenis van moedertje Rusland.

Goelag Perm 36 is het enige strafkamp in heel Rusland dat bewaard is gebleven. Andere kampen werden na de val van het communistische regiem zorgvuldig vernietigd. Perm 36 doet nu dienst als museum, maar past als tijdsbeeld niet langer in het Rusland van Poetin. Met openbaar vervoer is het kamp niet meer bereikbaar en ook de bewegwijzering voor geinteresseerden is op gezag van de autoriteiten geminimaliseerd (lees: verdwenen).

De voormalige goelag ligt zo'n slordige 100 km ten noorden van de stad in de buurt van het dorp Kutchino. Een slecht onderhouden weg vol met putholes brengt de geoefende kaartlezer naar de gewenste locatie. Bezoekers zijn meer dan welkom en worden allervriendelijkst ontvangen. De beheerders zijn vrijwilligers . Zij willen dat het kamp, dat zo'n grote rol heeft gespeeld in hun verleden, niet zo maar wordt weggemoffeld alsof het nooit heeft bestaan. Onze gids die luistert naar de naam Anna Caterine begeleidt ons over het complex en wordt daarin simpel en doeltreffend ondersteund door google-translate.

Goelag Perm 36 was oorspronkelijk opgezet als een houtproductiekamp voor de wederopbouw van Stalingrad, het huidige Wolgograd. In een latere periode werden er politieke misdadigers geplaatst en in die periode gold Perm 36 als één van de strengste in haar soort. Het kamp werd in 1972 gesloten. Alle gebouwen in het kamp zijn bewaard gebleven of zijn in hun originele staat teruggebracht.

Er bestond, verspreid over de hele Sovjetunie, een uitgebreid netwerk van kampen. Het woord goelag (afgeleid van Glavnoje Oepravljenië Lagerej) betekende oorspronkelijk "Hoofdadministratie Kampen". Later kreeg het vooral de betekenis van het systeem van dwangarbeid, in al zijn vormen en varianten. Uiteindelijk onder Stalin bestonden er 476 kampcomplexen die elk weer grote aantallen afzonderlijke sub-kampen omvatten. In tsaristisch Rusland al een vertrouwd fenomeen en tot ver in de 20ste eeuw vooral nog in Siberië in bedrijf. De strafkampen maakten daarmee lange tijd  integraal deel uit van het sovjet-systeem; massale terreur tegen echte en vermeende tegenstanders.

Met het aantreden van Stalin werd dwangarbeid naar ongekende hoogte gestuwd om zo de industrialisatie te versnellen en de natuurlijke rijkdommen in het onbewoonbare noorden en oosten uit de bodem te halen. Begin vijftiger jaren speelden de strafkampen zelfs een absolute hoofdrol in de sovjet-economie.

Naar schatting zijn totaal 18 miljoen personen naar de goelags verbannen. Daarvan vonden zeker 2.5 miljoen personen door de extreme omstandigheden vroegtijdig de dood. Dan hebben we het nog niet gehad over de ruim 6 miljoen sovjetburgers die verbannen, gedeporteerd  werden naar de steppen van Kazachstan en de bossen van Siberië. Zij werden verplicht in hun verbanningsdorpen te blijven wonen en waren dus ook dwangarbeiders, al leefden ze niet achter prikkeldraad..

Als systeem van massale dwangarbeid waarbij miljoenen mensen betrokken waren, zijn de kampen voor een groot deel verdwenen toen Stalin stierf. Politieke erfgenamen wisten maar al te goed dat de kampen in werkelijkheid een bron van kwaad waren en economisch een volledig vertekend beeld gaven. Het is Gorbatsjov (zelf een nazaat van goelaggevangenen) die, welliswaar onder grote internationale druk, uiteindelijk de volledige ontmantelijng van het goelag-systeem heeft bevolen.

Nou, dat was me het uitstapje wel. Leerzaam en indrukwekkend. Ben je ooit "toevallig" in de buurt dan mag je eigenlijk niet vergeten hier even langs te fietsen. De ticketprijs kan nooit het excuus zijn. Dus ....... niet zeuren en gewoon doen!