POMPOENENFEEST 2021 bij DE WITTE RAAF
Redactie en fotografie: Herman van Voorst
bron: internet
Traditiegetrouw wordt er eind september een pompoenenfeest georganiseerd op dit biologisch tuindersbedrijf in Denekamp. Familie en kennissen zijn dan welkom om de oogst te helpen binnen halen. Vooraf worden de trekker en de beide platte wagens versierd met bloemen en groen. Daarna met z'n allen naar het akkerland, dat deel uit maakt van het mooie Landgoed Singraven. Al met al een bijzonder gezellige happening. Het weer was dit jaar perfect en dus besloten wij ook de handjes uit de mouwtjes te steken............
In de maand oktober komen we vandaag de dag regelmatig thema-activiteiten tegen rondom de pompoen. Deze hebben vaak een creatief of een, in meer of mindere mate, commercieel karakter (tuincentra). Bestaat er op dit onderwerp een historisch perspectief? Geen idee! Dan maar eens wat rondsnuffelen op het internet.
Historisch gezien is er van een pompoenenfeest weinig terug te vinden in de archieven. Een duik in de geschiedenis leert wel dat de verbouw van deze oranje vruchten in de Europese landbouw best diep geworteld zit. Zo werd in de 17e eeuw regelmatig pompoenenpap gegeten. Wanneer de aardappeloogst zwaar tegenviel, kwam dit gerecht in verschillende regio's steevast als alternatief op tafel.
Het gerecht staat hier en daar ook bekend als "kermiskost". De legende doet de ronde dat in 1747 weduwe Van den Kieboom haar kozijn Van Griensven uit Turnhout en haar schoonbroer pastoor Van Pulle uitnodigde om " pompoenen te comen helpen eten op de kermisse". Pastoor Johannes de Vos schreef in de 2e helft van de 16e eeuw in een van zijn artikelen: "de mannen van Kastel eten pompoenpap, d'anderen vreten bonen". Het woord "feest" is echter nooit met de oogst van pompoenen in verband gebracht.
Als er al sprake is van een combinatie van pompoenen en feest, dan komen we al snel uit bij het fenomeen "Halloween" dat juist wel een rijke en een ver in het verleden liggende geschiedenis kent. Het kan zelfs beschouwd worden als een van de oudste feestdagen. Het heeft wortels die duizenden jaren in de tijd teruggaan. Eigenlijk is Halloween een combinatie van 3-feestelijkheden. Samhain (Kelten), Pomona (Romeinen) en Allerheiligen (Christendom).
De Kelten vierden hun nieuwjaar (Samhain) op 1 november. Deze feestdag markeerde het einde van het seizoen., Met Samhain eindigt de laatste oogstperiode van het jaar en alle gewassen moesten dan geoogst zijn. Vruchten die nog aan de bomen hingen, mochten niet meer worden geplukt. Elk gewas dat nog op de velden stond, werd als taboe beschouwd. Het was een offer voor de natuurgeesten en daarmee ongeschikt verklaard voor huiselijke consumptie.
Tijdens deze feestdag werden poppen van stro verbrand. Het verbranden van de stropop had vooral betrekking op het doorgeven van de vruchtbaarheid. Het stro was datgene wat nog overbleef van de vorige oogst en om de vruchtbaarheid hieruit los te maken, werd een deel van het stro verbrand.
Samhain was ook de tijd van de dood. Dieren werden geschlacht en het was de periode waarin vooral veel oudere stamgenoten stierven omdat de kou zijn intrede deed. Zo evolueerde Samhain langzaam aan tot een dodenfeest. Samhain, begonnen dus als een oogst- en jachtfeest, maar geleidelijk werd er de herinnering aan toegevoegd van diegenen die hen gedurende de laatste 12 maanden waren ontvallen.
De Kelten raakten er van overtuigd dat de grenzen tussen de wereld van de mens en de "Andere Wereld" op die bewuste nacht geopend werden, zodat allerhande geesten op aarde konden ronddolen. De doden zouden vernielingen en rotzooi veroorzaken omdat ze jaloers waren. Ook konden de doden verschillende vormen aannemen (vooral van dieren). Het doel van de Kelten was dan ook de geesten te kalmeren om op die manier onheil en kwellingen te voorkomen.
Verkleden en vermommen hoorde daar ook bij. Vermomd nam men deel aan een soort van dwaaltocht. Men trok naar de rand van het dorp om de kwelgeesten buiten het dorp te houden. Het gewone volk bootste de geesten na en trok van deur tot deur, verkleed in griezelige kostuums en voorzien van uitgeholde bieten om te bedelen voor kleine gaven zoals stukjes fruit, koek en ander voedsel. Men geloofde dat offergaven hen zouden vrijwaren van plagerijen door de geesten.
Zie hier de basis van het latere Halloween. Maar het feest kreeg een nieuwe wending toen de Romeinen, in de eerste eeuw na Christus, het land van de Kelten veroverden en bezetten. Zij introduceerden op deze dag hun feest "Pomona". Het resultaat was dat de tradities en rituelen van twee verschillende culturen samenvloeiden, werden aangepast en versmolten. Voor de Romeinen was de periode rond 1 november, net zoals bij de Kelten, erg belangrijk. Ze hielden dan een oogstfeest gewijd aan de godin Pomona. Een nieuw opgepimpt herfstfeest was een feit.
Het hedendaagse Christelijke feest van Allerheiligen is een pure kerstening van het Keltische Samhain. Maar de snelle verspreiding van het Christendom deden de mensen hun gewoontes niet zomaar vergeten. Zij bleven op de vooravond van Allerheiligen, Samhain en Pompona gedenken. Later in de middeleeuwen werd Samhain geassocieerd met heksen, zwarte katten, vleermuizen en boze geesten.
De kerk kon er in ieder geval niet voor zorgen dat de mensen hun roots vergaten en op 31 oktober bleven de mensen de mix van Pompona- en het Samhainfeest trouw vieren. Naarmate de tijd verstreek, vermengden de gebruiken van de verschillende feesten zich verder en de avond voor Allerheiligen, die de Engelsen aanvankelijk "Eve of All Saints" of wel "All Hallow's Eve" noemden, verbasterde tot "Hallowe'en" en uiteindelijk tot Halloween.
Als er in het hedendaagse iets is dat kan doorgaan als "by far" het meest gebruikte symbool van Halloween, dan is dat zonder enige twijfel de uitgeholde pompoen. Daarmee is voor mij de pompoenencircel met wat duw en trekwerk weer helemaal rond; "of nie'dan"!