STALAG IV B
Tekst : Herman van Voorst; Foto's Herman van Voorst en internet
Vijf kilometer noord-oostelijk van Mühlberg/Elbe, niet ver van het spoorstation Neubuxdorf, werd in het begin van WO-II op een terrein van zo'n 30 ha door de Duitse Wehrmacht een kamp ingericht voor krijgsgevangenen , het "M-Stalag IVB" (Mannschafts-Stammlager IVB).
Als eersten werden hier vooral Poolse krijgsgevangenen naar toegebracht; later kwamen daar Belgen, Fransen, Serven en Engelsen bij. Weer later ook Nederlanders en gevangengenomen strijders van het Rode Leger. Vanaf 1943 ontwikkelde het krijgsgevangenkamp zich steeds meer tot een smeltkroes van nationaliteiten.
Op 26 mei 1944 wordt er vanuit het politiebureau in Enschede door kapitein van politie en tevens korpschef A. Berends een telexbericht verstuurd aan de politie-commandeur in Arnhem met de volgende tekst:
" ......... Ik heb de eer u hoogedelgestrenge mede te delen, dat de wachtmeester der marechaussee, g. v a n v o o r s t heden is gearresteerd en naar a r n h e m wordt overgebracht ...... "
Gerrit van Voorst is opgepakt i.v.m het helpen onderduiken van enkele stadsgenoten met een Joodse achtergrond en is direct daarna op transport gezet naar Stalag IVB. Mijn vader werd door een bekende verraden.
Wij bezochten juni 2020 voor de tweede keer de plek waar het krijgsgevangenenkamp was neergezet. Inmiddels is het om meerdere redenen een herdenkingsplek en een museum. Het complex ziet er goed verzorgd uit.
De gevangenen werden conform de richtlijnen van de Conventie van Geneve behandeld en het internationale Rode Kruis controleerde tot bijna aan het einde van de oorlog of deze afspraken werden nageleefd. Uitgesloten van deze behandeling waren de gevangengenomen soldaten van het Rode Leger. Deels had dat te maken met de bevelen van Hitler. Aan de andere kant was het zo dat de Russen niet aan de Conventie van Geneve hebben deelgenomen en bovendien wilden ze de gemaakte afspraken principieel niet ondertekenen. Stalin weigerde dit omdat hij gevangengenomen soldaten beschouwde als landverraders: "een soldaat van het Rode Leger geeft zich nooit over en vecht door tot het einde"! Dit leidde tot de beruchte Order-227: "Ni sjagoe nazad"! De straf op niet-naleving van deze order betekende de kogel.
De krijgsgevangenen werden als dwangarbeiders ingezet bij het graven van kanalen, aanleg en reparatie van wegen of werden tewerkgesteld in lokale fabrieken. Op de peildatum van 1 januari 1945 zaten er volgens de administratie 25.052 gevangenen binnen de hekken van het kamp. Begin 1945 is Gerrit van Voorst samen met een voor ons onbekende streekgenoot uit Winterswijk tijdens de "Arbeitseinsatz" gevlucht. Ze zijn te voet door een chaotisch en een onrustig Duitsland naar Nederland teruggekeerd. Hierover is na de oorlog door hem nooit met familie of vrienden gesproken. Ook met mijn moeder heeft hij over deze vlucht nooit willen praten. Op latere leeftijd heeft hij (ongewild) toch enkele details prijsgegeven. Zo kregen zij tijdens hun vlucht bij een hotelhouder onderdak om op krachten te komen. De man in kwestie werd aangegeven en is standrechtelijk geëxecuteerd. Zijn dochter zou beide mannen weer op weg hebben geholpen.
Terug in Enschede moest Gerrit van Voorst zich melden voor de militaire missie in Indonesie. Door zijn dan nog zwakke conditie ging dit niet door en werd hij om verder aan te sterken met verlof gestuurd. Na zijn herstel is hij in dienst getreden bij de opsporingsdienst voor oorlogsmisdadigers. Daar leerde hij mijn moeder kennen die er op de administratie werkte.
Op 23 April 1945 nemen de Russen het gezag in Stalag IVB over. Daarmee kwam echter geen einde aan het bestaan van het kamp. Eerst werd het kamp gebruikt als tussenstation voor bevrijdde soldaten van het Rode Leger. Zij gingen een ongewisse toekomst tegemoet, meestal een lijdensweg. De bevrijde soldaten werden door Stalin nog altijd weggezet als landverraders en de meesten kwamen in de Siberische strafkampen terecht. Later werd het kamp gebruikt voor het onderbrengen van gevangengenomen Duitsers.
